Chapitel I Leschas – il dretg da lavur
En Svizra vegn reglà il dretg da lavur d’ina retscha da leschas, ordinaziuns e contracts collectivs da lavur che fixeschan ils dretgs ed ils duairs dals patruns e dals lavurants.
Il Dretg d’obligaziuns (DO) ➼ art. 319 fin 362
Il Dretg d’obligaziuns è la lescha la pli impurtanta. El reglescha las relaziuns da lavur en Svizra e cuntegna disposiziuns davart ils contracts da lavur, il temp da lavur, las vacanzas, ils dis da festa, la protecziun d’in licenziament abusiv, las cundiziuns da lavur etc.
Il Dretg d’obligaziuns cumplettescha il Cudesch civil (CC). El fixescha er furmas giuridicas che pon avair structuras ch’emploieschan lavurantAs. En il sectur cultural èn quai cunzunt : las associaziun, las ScRL, las societads e las fundaziuns sco er las organisaziuns da dretg public ch’èn regladas en leschas spezialas.
La lescha da lavur (LL)
La lescha da lavur è ina lescha federala. Ella fixescha las reglas minimalas per las cundiziuns da lavur e la protecziun dals/da las lavurantAs. Ella etablescha tranter auter er las normas per il temp da lavur maximal, il temp da repaus emnil, las vacanzas annualas, las sururas, la segirtad e la sanadad a la plazza da lavur.
La paja minimala chantunala
Dapi 2014 han decis 5 chantuns (Basilea-Citad, Genevra, Jura, Neuchâtel, Tessin) d’introducir ina paja minimala en seguit ad ina iniziativa dal pievel chantunala approvada da la populaziun.
Contracts collectivs da lavur (CCL)
Ils contracts collectivs da lavur èn cunvegnas che vegnan negoziadas tranter federaziuns da lavurants e/u sindicats d’ina vart e federaziuns dals patruns da l’autra vart. Ellas regleschan las cundiziuns da lavur entaifer las interpresas u ils commembers d’ina federaziun tetgala che suttascrivan. Ultra da quai cumpletteschan ellas las leschas existentas e cuntegnan cunzunt diposiziuns davart l’organisaziun da la lavur ed eventualmain er davart las pajas minimalas.
En il sectur artistic e cultural existan recumandaziuns davart la paja directiva. En mintga sparta artistica datti il pliras federaziuns professiunalas, cunzunt sindicats, che represchentan ils /las lavurantAs.
Ils dus status
Ins sto differenziar tranter il status dependent ed il status independent.
Mintga status dat access a dretgs ed implitgescha duairs. Ins po lavurar il medem mument tant sco dependent e sco independent.
Imputant èsi da savair, tge che las duas modas d’acquist signifitgan exactamain e co ch’ellas sa distinguan.
1. Lavur dependenta
Sco lavurant dependent valan tut las persunas che fan ina lavur en ina posiziun subordinada per in temp limità u illimità, senza purtar ina ristga economica.
In contract da lavur è ina cunvegna tranter ils patruns ed ils lavurants, en la quala ils lavurants s’obligheschan da metter a disposiziun lur temp e lur forza da lavur al patrun cunter ina indemnisaziun (art. 319 DO). Quest contract reglescha, co che la lavur duai vegnir fatga, fixescha il temp da lavur, il lieu da lavur, etc.
Sche las cundiziuns giuridicas èn ademplidas, vala in contract stringentamain sco contract da lavur, era sche las partidas han conclus in mandat u sch’il/la patrunA fa suttascriver in contract titulà auter che « contract da lavur ». Era cuntegna il Dretg d’obligaziuns (DO) reglas per proteger ils/las lavurantAs. I n’è betg pussaival da variar quai contractualmain. I vegn perquai cusseglià urgentamain da sa drizzar en cas da dubi al sindicat respectiv u a la federaziun professiunala respectiva da voss sectur u vossa branscha artistica per ulteriura consultaziun.
Las contribuziuns a l’assicuranza sociala vegnan pajadas da patruns e lavurants tenor procentualas exactas. Ils patruns èn obligads da pajar tuttas duas parts.
2. Lavur independenta
Sco independentas valan tut las persunas che lavuran en lur agen num e sin lur agen quint, na ston en lur lavur betg suandar instrucziuns e portan sezzas la ristga economica. Per obtegnair il status independent èsi necessari da s’affiliar ad ina cassa da cumpensaziun AVS (1.pitga). L’adesiun ad ina cassa da pensiun (LPP) vegn recumandada. Persunas che lavuran independentamain ston stipular in’assicuranza d’accidents. Las expensas professiunalas pon vegnir deducidas da la taglia.
La confusiun melodramatica en la cultura
En il sectur cultural èn las relaziuns da lavur formalisadas raras. Il pli èn ils contracts da lavur determinads ed ils patruns midan savens. La realitad economica en il sectur è savens precara e la cunfinaziun tranter ils dus status betg adina evidenta. Quella situaziun cuntegna ristgas tant per ils patruns sco er per ils lavurants.
Tge è atgnamain in’indemnisaziun ?
Tge è la differenza tranter in’indemnisaziun ed ina paja ? En la lingua dal mintgadi signifitgan indemnisaziun e paja il medem. En la pratica èsi dentant impurtant da differenziar las duas noziuns, pertge che las entradas da la persuna occupada vegnan influenzadas considerablamain da quai. Ils patruns èn p.ex. obligads tranter auter da pajar almain 50% da las contribuziuns a l’assicuranza sociala. Ina paja è in gener d’indemnisaziun. Quella po consister da daners, er auters avantatgs sco avair a disposiziun in’abitaziun da servetsch u in vehichel pon dentant esser inclus. Las autoritads responsablas per incassar las contribuziuns a l’assicuranza sociala interpreteschan generusamain ils elements da l’indemnisaziun sin ils quals ston vegnir pajadas contribuziuns.
Resursas
Tut las infurmaziuns relevantas stattan a disposiziun sin las paginas d’internet dals sindicats e da las federaziuns professiunalas da las singulas spartas artisticas. La pagina d’internet da l’administraziun federala cuntegna er infurmaziuns praticas.
ARTIAS und die Westschweizer Kantone
Guide social romand (FR)
Zweischerische Eidgenossenschaft, KMU Portal für kleine und mittlere Unternehmen
Co obtegnnair il status independent – glista da controlla da la Confederaziun (DE, FR, IT, ENG)
Seismo Verlag
Wörterbuch der Schweizer Sozialpolitik (DE, FR)
GARAGe
Utensils nizzaivels per artistAs (FR)
Staatssekretariat für Wirtschaft (SECO)
Selbständige oder unselbständige Erwerbstätigkeit? (DE, FR, IT, ENG)
Suisseculture sociale
Beitragspflicht (DE, FR)
Republik und Kanton Genf
Appliquer le salaire minimum genevois (FR)
RP – rencontres professionnelles de danse Genève
Engagement de travailleur.euse.s domicilié.e.s en France (FR)
Societad per ils dretgs d’autur:
ProLitteris – Administraziun dals dretgs d’autur per las ovras letteraras, fotograficas ed ovras da l’art figurativ
SSA – Société Suisse des Auteurs – Administraziun dals dretgs d’autur per ovras dramaticas ed audiovisualas
Suisa – Administraziun dals dretgs d’autur dals creaturs da musica e dals editurs en tut la Svizra
Suissimage – Cooperativa svizra per ils dretgs d’autur vid ovras audiovisualas
Swissperform – Societad da gestiun collectiva per ils dretgs parentads en Svizra ed en il Principadi da Liechtenstein