Chapitre II Lois - assurance-chômage (LACI - OACI)
Co èsi en svizra ?
La protecziun sociala da las persunas che tschertgan lavur è fitg differenta d’in pajais a l’auter. En Svizra vegn reglada l’assicuranza cunter la dischoccupaziun da la lescha federala davart l’assicuranza obligatorica cunter la dischoccupaziun e davart l’indemnisaziun per insolvenza. Quella vegn cumplettada da bleras ordinaziuns e directivas administrativas.
Il sistem d’assicuranza cunter la dischoccupaziun svizzer ha en mira da sustegnair finanzialmain las persunas che perdan lur lavur senza vulair. Per pudair reclamar l’assicuranza cunter la dischoccupaziun ston vegnir ademplidas tschertas premissas. In tschert dumber da mais da lavur sto vegnir cumprovà. Sche la persuna perda sia lavur per atgna culpa, impona la lescha sancziuns. Il sectur da l’assicuranza cunter la dischoccupaziun prevesa quatter modas da prestaziuns finanzialas :
- prestaziuns en cas da dischoccupaziun ;
- prestaziuns en cas da lavur curta ;
- prestaziuns en cas da perdita da lavur chaschunada da l’aura ;
- prestaziuns en cas d’insolvenza dals patruns.
Ina persuna assicurada ha il dretg ad indemnisaziuns da dischoccupaziun, sch’ella :
- è per part u dal tut dischoccupada ;
- ha subì ina perdita da lavur ch’implitgescha ina perdita da gudogn e dura almain dus dis in suenter l’auter ;
- è domiciliada en Svizra;
- ha absolvì il temp da scola obligatoric, dentant betg cuntanschì la vegliadetgna da pensiun e na retira pia nagina ina renta da vegliadetgna da l’AVS ;
- ha ademplì il temp da contribuziun (almain 12 mais en ils dus onns avant il cumenzament dal dretg a prestaziuns) u è deliberada da quai (liberaziun da l’obligaziun da pajar contribuziuns);
- è abla da vegnir intermediada, pia pronta ed en cas da prender ina lavur;
- n’è ni independenta ni en ina posiziun sumeglianta a quella d’in patrun (p.ex. manaderA en ina SA u ScRL). Tuttina pon er independents ch’han fatg concurs cun lur project retrair prestaziuns da l’assicuranza cunter la dischoccupaziun, sch’els han pajà ils dus onns avant l’annunzia da dischoccupaziun sco lavurants durant almain dudesch mais contribuziuns a l’assicuranza cunter la dischoccupaziun.
La basa da l’assicuranza cunter la dischoccupaziun per las persunas assicuradas Co vegn calculà il dretg a prestaziuns da l’assicuranza ? I dat duas pussaivladads !
La calculaziun dal temp da contribuziun (temp da lavur)
- Per pudair annunziar sia dischoccupaziun ed avrir in termin general sto il/la lavurantA avair contribuì (cumulà) durant almain 12 mais entaifer ils davos 24 mais.
- In termin general correspunda a 24 mais.
- Cun l’annunzia po vegnir tschernida la procentuala dal temp da lavur tchertgà.
- Entaifer il termin general per la retratga da la prestaziun (24 mais a partir dal dretg ad in’indemnisaziun) vegn calculà il dumber maximal da las diarias tenor la vegliadetgna da la persuna assicurada ed il temp da contribuziun (➼ art. 9 al. 3 LADI).
- La calculaziun dal temp da contribuziun pajà (lavurà) succeda per di.
- 12 fin 24 mais cun contribuziuns entaifer ils davos 2 onns dattan il dretg a 200 diarias per persunas sut 25 onns e senza uffants.
- 12 mais cun contribuziuns entaifer ils davos 2 onns dattan il dretg a 260 diarias.
- 18 mais cun contribuziuns entaifer ils davos 2 onns dattan il dretg a 400 diarias.
- 22 mais u dapli cun contribuziuns entaifer ils davos 2 onns dattan il dretg a 520 diarias, sche almain ina da las suandantas cundiziuns è ademplida :
- la persuna assicurada ha pli che 55 onns
- la persuna assicurada retira ina renta d’invaliditad che correspunda ad in grad d’invaliditad d’almain 40%.
- Persunas assicuradas ch’han pers lur lavur durant ils davos quatter onns avant che cuntanscher la vegliadetgna da pensiun han il dretg a :
- maximalmain 520 diarias, sch’ellas han contribuì tranter 12 e 18 mais
- maximalmain 640 diarias, sch’ellas han contribuì durant almain 18 mais.
Sut las cundiziuns numnadas survart han persunas emploiadas il dretg a daners da dischoccupaziun, era sch’il patrun – pensond chi na sa tracti betg d’in contract da lavur – n’ha betg pajà las contribuziuns necessarias. Sco temp da contribuziun vala la perioda, durant la quala la lavur è vegnida fatga.
La calculaziun da las indemnisaziuns
Apaina che l’assicuranza cunter la dischoccupaziun vegn prendida, survegn la persuna assicurada las prestaziuns, en l’autezza fixada da la cassa da dischoccupaziun cun resguard a la situaziun persunala.
- La calculaziun da la contribuziun dependa en emprima lingia dal gudogn assicurà.
Il gudogn assicurà è la summa da la paja che vegn resguardada da la cassa da dischoccupaziun, El correspunda a la paja brutta media dals davos 6 mais avant la dischoccupaziun, Sche la paja media dals davos 12 mais dat dentant in gudogn assicurà pli grond vegn quel resguardà.
- Il gudogn assicurà minimal importa CHF 500.- il mais.
- Il gudogn assicurà maximal importa CHF 12’350.- il mais.
- Alura fixescha la cassa da dischoccupaziun la procentuala da l’indemnisaziun, a la quala la persuna assicurada ha il dretg. Quella correspunda a :
- 70% da sia entrada brutta media (senza vacanzas), calculada sur ils davos 6 u 12 mais da lavur.
- 80 % si elle a un/des enfants et/ou si le gain assuré ne dépasse pas CHF 3’797.-.
- Apaina che la cassa da dischoccupaziun ha fixà il gudogn assicurà e la procenzuala da l’indemnisaziun da dischoccupaziun, calculescha ella l’autezza da las diarias sco suonda : gudogn assicurà CHF x % prestaziun (70% ou 80%) / dis da lavur = diaria en francs.
- Per survegnir l’import net che vegn pajà a la persuna assicurada vegnan deducidas tut las contribuziuns per las assicuranzas socialas che vegnan saldadas da l’assicuranza da dischoccupaziun (AVS/AI/UCG, LAA, LPP (mo ristga da mortori u invaliditad) da l’import brut.
Status specific per ils/las emploiadAs intermittentAs/independentAs en il sectur cultural cun contracts da lavur determinads!
Per uschenumnads emploiads intermittents da la branscha artistica e culturala prevesa la lescha in status spezial per calcular il temp da contribuziun. La finamira è da resguardar las cundiziuns structuralas dal martgà da lavur en quel sectur d’activitad che na conceda praticamain nagins contracts indeterminads. Quest status sa basa sin l’augment dal temp da contribuziun calculabel : Ils emprims 60 dis da contribuziun d’in contract determinà quintan il dubel.
Perdita da lavur e sancziuns
Ina persuna che perda sia plazza da lavur per atgna culpa, pertge ch’ella la disdescha senza avair ina nova plazza u a la quala vegn disdì, pertge ch’ella n’ademplescha betg sias obligaziuns professiunalas, vegn chastiada. Ina part da l’indemnisaziun a la quala ella ha il dretg vegn stritgada. Il motiv dal licenziament vegn communitgà dal patrun a l’assicuranza cunternla dischoccupaziun en il formular « attest dal patrun da lavur ».
Tschertga da lavur
La tschertga da lavur è in dals duairs principals da la persuna assicurada : Durant e schizunt anc avant il temp da dischoccupaziun.
Lavur supportabla
La persuna dischoccupada sto acceptar subit mintga lavur supportabla per diminuir u terminar sia dischoccupaziun.
Vacancas
Mintga interval da 60 dis da dischoccupaziun controllada dat il dretg a 5 dis indemnisads senza obligaziun da controlla. La persuna assicurada sto annunziar l’intenziun da far vacanzas almain 10 dis ordavant. Vacanzas betg prendidas na vegnan per regla betg bunifitgadas.
Lavur voluntara
La persuna assicurada dastga far ina lavur voluntara mo, sche l’autoritad chantunala permetta quai. L’autorisaziun vegn dada, sche l’activitad ademplescha tscherts criteris. Sch’i n’exista nagina autorisaziun, na dastga la lavur voluntara betg surpassar 20%. En il sectur cultural n’è lavur voluntara betg lubida.
Congedi da geniturs, maternitad ed adopziun
Dunnas en speranza ch’èn discoccupadas e saunas survegnan normalmain daners da dischoccupaziun fin a la pagliola. Durant ils dus mais avant il termin da pagliola probabel n’èn ellas pli obligadas da tschertgar lavur. L’inabilitad da lavurar avant la pagliola vegn resguardada sco malsogna. Durant il congedi da maternitad n’è la mamma betg obligada da sa sfadiar per ina plazza da lavur u da participar a mesiras dal martgà da lavur. Il dossier da dischoccupaziun vegn annullà il di da la pagliola. A partir da quel mument survegn la mamma indemnisaziuns da maternitad. Sche la mamma vul reprender ina lavur a la fin da ses congedi da maternitad, sa sto ella s’inscriver sco dischoccupada il di suenter il davos di da ses congedi da maternitad. Sche l’auter genitur è dischoccupà, ha er el il dretg a prestaziuns, causa il congedi da paternitad (schaner 2021) e las midadas da la lescha en connex cun la « lètg per tuts » (fanadur 2022).
Supplements da famiglia
Las persunas dischoccupadas che retiran diarias da l’assicuranza da dischoccupaziun n’han nagin dretg a supplements da famiglia. Ellas pon dentant survegnir tut tenor da lur cassa da dischoccupaziun in supplement che correspunda a l’assistenza per uffants.
LAA
En cas d’in’accident durant la dischoccupaziun ha la persuna assicurada il dretg a prestaziuns ch’èn fixadas en la lescha davart l’assicuranza d’accidents (LAA).
Dischoccupà – dumondas frequentas
Il center regiunal per intermediaziun da lavur (CIL)
L’uffizi, nua che jau ma stoss annunziar sco dischoccupadA en mes chantun da domicil. Ils CILs èn suttamess als uffizis da lavur chantunals. Il CIL m’assegna ina consultaziun persunala ch’ha l’incumbensa da porscher servetschs da cussegliaziun professiunala e da ma sustegnair cun tschertgar ina plazza e l’intermediaziun da plazzas.
Cassa da dischoccupaziun
I dat pliras cassas da dischoccupaziun en mintga chantun. L’instituziun tar la quala ina persuna s’annunzia paja las indemnisaziuns. Pia èsi impurtant d’eleger la cassa adequata cun s’annunziar tar il CIL. La persuna che tschertga lavur po tscherner libramain tranter las diversas cassas da la regiun. Tuttas èn obligadas da resguardar la lescha medemamain. Mo criteris sco la recepziun, l’amiaivladad ed ina pronta elavuraziun differenzieschan ina cassa da dischoccupaziun da l’autra.
Termin general
La perioda fixada per calcular ils dretgs importa 24 mais. Il termin general per la retratga da prestaziuns è l’interval, durant il qual ina persuna vegn indemnisada, sch’ella na lavura betg. La data d’entrada en in termin general, l’autezza dal gudogn assicurà ed il dumber da las diarias disponiblas ves’ins sin il rendaquint mensil da la cassa. A maun d’in chalender, en il qual ils dis da lavur vegnan nudads, calculeschan las cassas las diarias a las qualas la persuna ha il dretg durant il termin general da 24 mais.
Gudogn intermediar
Gudogn d’ina persuna assicurada cun far ina lavur dependenta u independenta durant ses dretg a daners da dischoccupaziun. Sch’il gudogn importa main che l’indemnisaziun da dischoccupaziun, paja la cassa da dischoccupaziun prestaziuns da cumpensaziun tenor il gudogn assicurà. La persuna assicurada sto infurmar sia cassa da dischoccupaziun davart mintga gudogn intermediar cun in attest davart il gudogn intermediar scrit dal patrun.
Resursas
Schweizerische Eidgenossenschaft, Fedlex
Arbeitslosenversicherungsgesetz, AVIG (DE/FR/IT)
https://www.fedlex.admin.ch/eli/cc/1982/2184_2184_2184/de#art_9_b
Arbeitslosenversicherungsverordnung, AVIV (DE/FR/IT)
Bundesamt für Sozialversicherungen (BSV)
Vaterschaftsurlaub (DE/FR/IT/EN)
Le Trialogue
Ratgeber für die Rechte und Pflichten von Arbeitslosen (FR)
Berechnung der Beitragsdauer (FR)
Staatssekretariat für Wirtschaft (SECO)
Martgà da lavur e dischoccupaziun – links dals chantuns (DE/FR/IT/EN)
Suisseculture Sociale
Sozialversicherung und Personenfreizügigkeit: anwendbares Recht (DE/FR)
Arbeitslosenversicherung (DE/FR)