Chapitel IV Pensiun - tge prestan l’AVS/AI e la LPP ?
” Quai che l’uman vegl vesa cun seser, na vesa l’uman giuven gnanc en pe. “ Proverbi malian
Il provediment da vegliadetgna basa en Svizra sin l’uschenumnà sistem da las “ 3 pitgas ”!
1.pitga
L’AVS/AI è la pitga la pli impurtanta dal provediment da vegliadetgna. Ella è obligatorica. Ella duai segirar il basegn d’existenza d’ina persuna assicurada en la vegliadetgna e tar invaliditad u en cas da mort per las persunas autorisadas.
2.pitga
La 2.pitga duai segirar entradas adequatas en la pensiun sco cumplettaziun da l’emprima pitga. Tut las persunas obligadas da pajar AVS, da las qualas il gudogn annual surpassa la paja annuala minimala, èn suttamessas a la LPP. Persunas cun in status independent n’èn betg obligadas da s’affiliar a la 2.pitga.
3.pitga
La 3.pitga è in provediment individual e voluntar. L’autezza da las contribuziuns annualas è limitada e po vegnir deducida da la taglia sut tschertas cundiziuns.
Per tgi èn las prestaziuns supplementaras (PS)
Las prestaziuns supplementaras vegnan pajadas, sche las entradas da las trais pitgas na cuvran betg ils custs da basa. Ellas vegnan accordadas dals chantuns e finanziadas en parts egualas dals chantuns e da la Confederaziun. Ils chantuns pon fixar las premissas dal dretg e conceder prestaziuns che surpassan las prestaziuns previsas da la lescha federala davart las prestaziuns supplementaras tar l’AVS/AI.
Cundiziuns per survegnir e la calculaziuun da la renta AVS
Betg tut las persunas assicuradas a l’AVS n’han il dretg d’ina renta AVS cumpletta e maximala
La renta cumpletta dependa dals onns da contribuziun. Ins sto avair pajà contribuziuns durant 44 onns senza interrupziun. A partir dal 2024 vala quai er per dunnas.
Per survegnir la renta maximala dovri 44 onns da contribuziun cun entradas annualas medias da 88’200 francs (stadi 2023).
O na ! Quai na savev’jau betg ! Ils artists e la pensiun
L’entir sectur cultural e cunzunt ils artists pateschan d’in martgà da lavur, en il qual las indemnisaziuns e la garanzia sociala n’èn insumma betg suffizientas. Artists da tut las domenas (emploiadAs intermittentAs / independentAs) lavuran savens en plirs pajais ed èn confruntads generalmain cun in tractament fitg inegual. Questa gruppa sociala n’è confruntada betg mo cun lavur parziala, mabain er cun ina divisiun da l’activitad da gudogn. Perquai na po ella mai cuntanscher ni ina renta cumpletta ni ina renta maximala.
La 2.pitga (LPP u cassa da pensiun) n’è praticamain betg existenta e las pitschnas contribuziuns che pon vegnir chapitalisadas per la LPP valan sco entradas che vegnan deducidas da las PS. Fatg è era che mo paucs artists pon contribuir ad ina 3.pitga.
Suenter ina vita en relaziuns precaras survegnan pia bunamain tut ils artist svizzers en la vegliadetgna da renta prestaziuns supplementaras, premess ch’els las dumondan. U ch’els ston cuntinuar a far ina lavur da gudogn, independentamain da lur stadi da sanadad. Degn da vegnir menziunà è era che las dunnas da passa 45 onns ch’èn represchentadas fermamain en il sectur cultural ed en professiuns artisticas svaneschan pli e pli dal martgà da lavur, cunquai ch’ellas vegnan emploiadas adina pli darar en questa branscha zunt selectiva.
Resursas, links e renviaments a litteratura
Post d’infurmaziun uffizial davart la pensiun en Svizra (DE/FR/IT/EN)
Confederaziun svizra, Fedlex
Lescha federala devart las perstaziuns supplementaras tar l’assicuranza per l’AVS/AI (LPS) (RM/DE/IT/FR)
Portal online da las autoritads svizras davart la pensiun
La penziun en Svizra (RM/DE/IT/FR)
Fundaziun svizra dals artists interprets SIS
Soziale Sicherheit – Grundlagen und Herausforderungen (FR)