Chapitel V Sfidas

Istorgia ed enconuschientscha

Dapi ils onns 80 è sa sviluppada la cultura ad ina branscha ferma. Il motiv è stà l’access a la cultura simplifitgà sco er ses carisma. Quel svilup ha manà ad in grond dumber d’artistAs en la scena svizra ed a l’exteriur. Dapi lura è la cultura in factur economic considerabel en Svizra. Ella stgaffescha plazzas da lavur multifaras e tutga tar ils bains publics.

Malgrà ina purschida da cultura prosperaivla resta la gronda malsegirtad sociala dals/dalas acturAs culturalAs ed artistAs. Quai vala per la gronda maioritad dals artists e producents da cultura occupads en tut las displinas ed activitads artisticas. Las indemnisaziuns n’èn betg suffizientas ed ina garanzia sociala savens betg existenta. La situaziun d’emploiAda intermittentA n’è nagina schelta. Ella è la consequenza d’in sectur economic dinamic che na porscha praticamain naginas plazzas da lavur a temp cumplain u engaschaments indeterminads.
En la vegliadetgna da pensiun retiran bunamain tut ils/las artistAs en Svizra prestaziuns supplementaras, perquai ch’els na survegnan ni ina renta AVS cumpletta ni maximala. Causa la lavur parziala ch’è savens accumpagnada d’ina divisiun da l’activitad da gudogn na vegnan betg cuntanschidas rentas AVS e LPP suffizientas.
Cun la crisa da COVID-19 è la precaritad dals artists daventada visibla en moda dramatica. Plirs studis davart las entradas fatgs dals partenaris socials mussan che las entradas realas medias surpassan strusch 2’500 fin 3’000 francs il mais. Era sch’ils/las artistAs èn fitg qualifitgadAs e lavuran en professiuns pretensiusas, importan las pajas las pli autas en las tabellas da paja tranter 4’500 e 5’000 francs al mais, ni la vegliadetgna ni l’experientscha da quellas gruppas professiunalas na vegnan resguardadas. Las entradas medianas en Svizra muntan a passa 7’000 francs (OCSTAT 2019). Las pajas recumandadas dals sindicats e las organisaziuns professiunalas resguardan quel fatg.

La fin da la romantica

La percepziun da la lavur artistica vegn sfalsifitgada da divers facturs socials e simbolics. Las activitads artisticas duessan vegnir resguardadas sco vaira lavur. Las entradas ston vegnir augmentadas ed adattadas a las tabellas da paja correspundentas, sch’i dat talas. Tut en tut èsi stringentamain necessari da sa deliberar da la vista transfigurada romanticamain. I fa tema che l’idea che mo artistAs fitg renumadAs meritan ina paja adequata è talmain perseveranta. Quai maina ad ina ingiustia ed explotaziun betg perstgisabla, fin ad ina autoexplotaziun dals/da las artistAs. In scheni n’exista betg da sai, mabain vegn de facto declerà dad auters sco tal. Talent na pon ins betg improvisar. Talent n’è nagut senza dira lavur e mintga lavur merita ina paja. Dal reminent naschan adina dapli ovras d’art en collavuraziun collectiva. La persuna che porta in project e/u al concepescha n’è betg sfurzadamain l’unica persuna che contribuescha a sia realisaziun. Damai duess il dretg d’auturA valair per tut ils/las auturAs communablamain.

L’illusiun dal status independent

En la domena culturala ha il status independent savens per consequenza situaziuns da viver precaras e malsegiras. Ils/las artistAs ston s’occupar da resalvas administrativas, da la tschertga da finanziaziun e dal management da lur carriera, tut quai senza segirtad sociala. Per mantegnair il status professiunal, quai che n’è betg simpel, ston vegnir ademplids criteris zunt stricts.

Malgrà la libertad creativa supponida adempleschan artistAs savens directivas fitg precisas che correspundan plitost ad ina relaziun da subordinaziun, senza posseder ils dretgs colliads cun il status d’emploiadA. La politica neoliberala promova cun ils status independent indirectamain l’uschenumnà artist « independent », pertge che las interpresas culturalas ch’al dattan lavur n’èn betg obligadas ed er betg responsablas da pajar per el contribuziuns a l’assicuranza sociala. Insumma: Las cundiziuns da viver da las persunas che sa chattan en la situaziun la pli precara vegnan adina pli precaras en in sistem che na pussibilitescha betg da daventar vegl cun ina renta deschenta. Igl è pia decisiv da pudair eleger il status correspundent a l’activitad.

Per meglierar e rinforzar l’entir sectur cultural è ina megliera enconuschientscha dal status giuridic indispensabla sco era l’introducziun da mesiras da promoziun che van ensemen cun infurmaziuns specificas.

Basegn d’agir

Il basegn d’agir è urgent sin tut ils nivels, cunzunt sin nivel naziunal: ArtistAs ston survegnir ina plazza reala en nossa societad ed ina paja ch’als/che las pussibilitescha da viver da lur lavur e da retrair en la vegliadetgna ina renta deschenta.
Numerus rapports inditgeschan la precaritad creschenta dals/da las artistAs en la vegliadetgna da renta. Las dunnas èn pertutgadas spezialmain ferm. Ultra da quai èsi stringentamain necessari da proceder cunter mintga furma da discriminaziun e d’introducir paritad entaifer las posiziuns directivas che vegan pajadas fitg bain.
Per meglierar la situaziun inacceptabla dals artists e producents da cultura en la vegliadetgna da renta sto la cultura vegnir dotada da meds finanzials adequats ed i sto vegnir sviluppà in plan d’acziun dinamic e coerent.

Tut è politica

La situaziun precara dals artists e producents da cultura è in tema actual che occupa era las autoritads administrativas e politicas dal pajais. In dals sis champs d’acziun dal « Messadi da la Confederaziun davart la cultura 2025-2028 » actual è deditgà a quel tema. Quai è in pass impurtant che mussa la prontezza d’agir da las autoritads. La finamira n’è dentant anc ditg betg cuntanschida, la realisaziun urgentamain necessaria da mesiras concretas ed effizientas resta ina gronda incumbensa che sto vegnir dumagnada.

Ils meds finanzials per il sectur cultural vegnan mess regularmain en dumonda. La cultura na vala betg sco indispensabla ed è per quai l’emprim sectur, nua che reducziuns dal preventiv vegnan fatgas. Numerus studis conferman ils effects positivs dal sectur cultural per l’economia: « In unic franc investì en la cultura generescha almain trais per ina regiun.» Ma sur l’aspect economic or appartegna la cultura a tuts. Ella n’è betg mo multifaria, ma er innovativa ed appellescha a nossas aspectativas e noss plans per l’avegnir, Ella promova ils lioms e la solidaritad sociala.

Tge dir latiers !?

L’AVS n’ademplescha anc adina betg l’incumbensa constituziunala tenor l’artitgel 112 da la Constituziun federala, ella n’è numnadamain anc adina betg en cas da satisfar ils basegns da basa. Per cuntanscher quella finamira èn prestaziuns supplementaras necessarias. La 2.pitga, la prevenziun professiunala (LPP), pussibilitescha da sia vart mo ad ina minoritad da s’avischinar al standard da viver precedent. Ella è in’instituziun zunt ineguala che vegn dabun mo a persunas cun las entrads las pli grondas. La differenza tranter las rentas las pli bassas e las pli autas è enorma. Ils respargns che vegnan accumulads cun la 3.pitga restan pitschens ed èn reservads a persunas che possedan ils meds da far respargns.

La renta LPP vala sco entrada che vegn attribuida cun calcular la determinaziun dal dretg a prestaziuns supplementaras. Quai ha per consequenza che las prestaziuns supplementaras vegnan reducidas a las persunas ch’han pajà contribuziuns durant lur vita professiunala ed a las qualas precis quellas contribuziuns han mancà quella giada sco capacitads da cumpra. Perquai sto vegnir stgaffì urgentamain in fond spezial per artistAs en la vegliadetgna da pensiun. En vista al futur è ina refurma dal sistem da renta necessaria en direcziun da la creaziun d’ina suletta pitga publica e solidarica. Mo uschia po vegnir garantì in standard da viver adequat per l’entira populaziun.

Resursas

Confederaziun svizra, Uffizi federal da cultura
Il messadi cultural da la Confederaziun (RM/DE/IT/FR)

Confederaziun svizra, Uffizi federal da statistica
Economia culturala (DE/IT/FR/EN)

Haute école de gestion de Genève, José V. Ramirez è Joëlle Latina,
Le “poids” de l’économie créative et culturelle à Genève (FR)

RP – Rencontres professionnelles de danse
Document davart il mobbing (FR / ENG)

SSRS
Du salaire médian vaudois (FR)

VISARTE
Studie: Kunstberuf und Familie (DE/FR/IT)

La Ville de Genève (DCTN) et Zürich Centre for Creative Industries (ZCCE)
Les empreintes créatives (FR)